home > woord en beeld >

Pannen vervoeren was niet simpel

Klei, bakstenen en dakpannen zijn erg zware producten. Zo’n 2 à 300 jaar geleden waren de transportmogelijkheden nog erg beperkt. Men had de keuze tussen vervoer per paard en kar over de weg of per schip over kanalen en rivieren. In het begin van de 18de eeuw was er in Limburg geen enkele gekasseide weg.

Bakstenen werden meestal in veldovens ter plaatse gebakken. Pannen waren kostbaarder en werden ook over langere afstanden vervoerd. De transportmogelijkheden bepaalden het succes van de bedrijven. Zo ondervonden de Limburgse pannenbakkerijen al in de loop van de 19de eeuw zware concurrentie van streek van Boom omdat die over betere verbindingen per trein en per schip beschikten. Dat blijkt uit jaarlijkse beleidsverklaringen van de Limburgse bestendige deputatie uit die tijd. Betere wegen, spoorwegverbindingen en kanalen werden van levensbelang beschouwd voor de Limburgse industrie.

Via de Demer
Schulen had door zijn ligging aan de Demer een interessante waterweg langswaar al eeuwenlang transport werd georganiseerd. Het Pakhuis aan de Demer is daarvan een interessante getuige. Dit gebouw was een opslagplaats en stopplaats voor schepen die van de Demer gebruik maakten. In de registers van Jozef Vos staat hierover een opvallende notitie. Op 25 november 1898 staat een levering van pannen vermeld: ”Schoeven, Diest, voor op den Molensteenherberg, 1000 pannen en gevaren tot aan het Pakhuis is 40,50 frank.” Er werd in die jaren nog steeds gebruik gemaakt van transport via de Demer, ook voor het vervoer van dakpannen!
Op de Demer werkte Jozef Vanesch als schipper tot aan de eerste wereldoorlog. Met een trekschuit werd bijna dagelijks naar Diest gevaren en terug.

Over de weg
De wegen waren in die tijd alles behalve in goede staat. De nieuwe steenweg Hasselt-Diest werd gepland in 1828, maar werd pas ingehuldigd in de winter van 1838-1839. De lokale wegen waren nog altijd aarden wegen. Over de problemen die dat oplevert zijn er enkele interessante anekdotes. Er is de legende over een heks die wagens die de pannen moesten vervoeren uit de modder hielp. Ook wordt verteld dat de pannenbakker Raymaekers voor het transport van de pannen een ‘voorpaard’ meegaf omdat de geladen kar niet zou blijven steken in de kuilen en de modder tot aan de Leemkuilstraat (nu Sint-jorislaan). Ook wordt van pannenbakker Raymaekers wordt gezegd dat hij tijdens zijn burgemeesterschap zorgde voor de aanleg van de Pannenstraat tot aan zijn oven, maar ook niet verder…

Per trein
In Schulen werd zeker ook gebruik gemaakt van de spoorverbinding Hasselt-Diest-Aarschot. Deze lijn werd geopend op 1 juli 1865. Ze werd geëxploiteerd door het privébedrijf “Exploitation du Grand-Central Belge”. Pannenbakker Vos leverde zelfs pannen aan dit bedrijf. In de aankondiging van de openbare verkoop van de panoven van de familie Vos in 1879 staat uitdrukkelijk vermeld dat er een aparte spoorlijn loopt van het station naar het bedrijf: "eene oude vermaarde pannenbakkerij met oven, hebbende eene verbindingslinie tot in de statie te Schuelen". Behalve een enkele vermelding van een verkoop aan een klant in Luik blijkt uit de boekjes van Jozef Vos nergens dat hij ook echt van het vervoer per trein gebruik maakte.
Ondanks de beperkte vervoersmogelijkheden werden de Schulense pannen in een ruime omgeving verkocht. Al in 1780 werd in Tongeren een pannebakkerij gestart waarbij men beloofde even goede pannen te bakken als die van Schulen en dit aan een gelijkaardige prijs! Daaruit kan men afleiden dat de Schulense pannen in die tijd ook echt in Tongeren werden verkocht.



Uit de registers van Jozef Vos kan men eenvoudig nagaan aan wie hij zijn pannen verkocht. We noteerden klanten uit zowat alle omliggende dorpen, maar ook uit enkele verderaf gelegen dorpen en gemeenten: Beringen, Coersel, Diest, Schaffen, Rummen, Nieuwerkerken, Tessenderlo, Deurne, Geetbets, Testelt, Olmen, Paal, Luik…

Meer info en bronnen:
‘De pannenbakkerijen in Limburg 1841-1844’, Willem Driesen
Registers familie Vos