home > woord en beeld >

Panovens in oude kaarten

Oude kaarten geven ons een beeld van de ligging van de oude Schulense pannenbakkerijen. Soms zijn de droogloodsen, de werkplaats of de ovens zelf ingetekend. Soms staan ze ook aangegeven als 'tuillerie' (in het Frans uiteraard). We kunnen doorheen de jaren zien waar de panovens van de verschillende pannenbakkers zich bevonden. Het is interessant om deze kaarten te vergelijken met schriftelijk bronnnen (zoals de inventaris van Willem Driesen) of met de Buurtwegenatlas, omdat die de meest gedatailleerde informatie geeft.

Kaart Villaret 1748

De kaart van Villaret uit 1748 is niet alleen een mooie kaart, ze geeft ook veel details. De verhoudingen en afstanden kloppen wel niet helemaal.
Centraal staat de vermelding 'Thuillerie'. De gebouwen zijn niet heel duidelijk. Allicht gaat het om een woonhuis en een droogloods. Ook de ontginning van klei lijkt te zijn getekend. Verder liggen er in de omgeving geen panovens. Links zien we wel de verdwenen Sint-Jorisschans en langs de Pannestraat liggen enkele woningen die er ook al lang niet meer staan.
We weten niet wie in die periode pannen bakt in deze 'thuillerie'. Wel dat de panoven waarschijnlijk in het bezit is van Petrus Frederici uit Hasselt. Later wordt deze panoven uitgebaat door de familie Vos.

Onderaan staat ook een panoven aangeduid. Dit is de oven in de buurt van de Leemkuilstraat. Blijkbaar ligt hij dan nog op een andere plaats dan later op de Buurtwegenatlas te zien is. Dit is hoogstwaarschijnlijk de oven van het gezin Nicolaes Bosmans-Catherina Schepers.




Ferrariskaart 1777

Op de Ferrariskaart zien we (zo'n 30 jaar later) veel minder details. Het woonhuis op het eind van de huidige Hoogstraat staat er nog, maar de pannenloods niet meer. De ontginning van klei is opgeschoven naar het oosten en daar staat blijkbaar wel een klein gebouwtje: een oven misschien? Het is allicht de familie Vos die op deze plaats rond 1790 pannen bakt.




Buurtwegenatlas 1843-1845

In de Buurtwegenatlas zien we tussen de Hoogstraat en de Pannestraat wel vijf droogloodsen. Bij twee er van is er nog een kleiner gebouwtje getekend: een oven of een afdak ('de hut') waaronder gewerkt werd. Van deze panovens weten we ook (ongeveer, de huidige perceelsnummer komen nl. niet overeen met de oude) wie de eigenaars waren.




Kaart Vandermaelen 1846-1854

De kaart Vandermaelen is deels gebaseerd op de informatie van het kadaster, vandaar dat we hier dezelfde gebouwen zien als op de Buurtwegenatlas.
Rond die periode, in 1856, laat pannenbakker Vos een nieuwe oven bouwen.




Belgische militaire stafkaart 1873

Op deze kaart is de situatie erg veranderd! De spoorlijn is aangelegd en van de panovens uit de Buurtwegenatlas zijn er maar twee loodsen meer zichtbaar. Ongeveer op de plaats waar nu zich de ruïne van de laatste oven bevindt, is een gebouw, allicht een nieuwe pannenloods, zichtbaar.




Nederlandse militaire kaart 1883

Op een Nederlandse militaire kaart uit 1883 is iets merkwaardigs te zien. De nieuwe spoorlijn staat ingetekend, maar de onderliggende kaart lijkt heel erg op de kaart Vandermaelen. Het zou goed kunnen dat een oudere kaart slechts oppervlakkig werd aangepast want eerdere gelijkaardige Nederlandse kaarten geven exact hetzelfde beeld, zij het zonder de spoorlijn... De ingetekende panovens zijn ook identiek aan die op de kaart Vandermaelen..




Belgische militaire stafkaart 1884-1903

Deze stafkaart werd blijkbaar gemaakt in 1884 en een aantal maal zonder wijzigingen heruitgegeven, de laatste keer in 1903. Op deze kaart zijn zeker twee, misschien wel drie pannenbakkerijen zichtbaar. Bovenaan, langs de Laarbeek, ligt nu een pannenbakkerij met waarschijnlijk twee droogloodsen en een oven. Dit is de oven van de familie Raymaekers. Volgens onze gegevens kwam hij voor 1899 in de Pannestraat wonen en begon hij er als pannenbakker te werken.
Op het eind van de Hoogstraat ligt nog steeds dezelfde pannenbakkerij met een lange droogloods en twee kleine gebouwtjes. Hoogstwaarschijnlijk is dit de oorspronkelijke oven van de familie Vos.
En dan is er een nieuw opvallend gebouw, hoogstwaarschijnlijk ook een pannenfabriek. We vermoeden dat deze ook door de familie Vos werd gebouwd. In 1879 werd namelijk op een openbare verkoop de oven van de Pieter-Jan Vos verkocht, kort na zijn overlijden. Zijn zoon Jozef kocht de oven en werkte als pannenbakker verder tot ongeveer 1906. In de verkoopsadvertentie staat uitdrukkelijk vermeld dat er een aparte spoorlijn loopt van het station naar het bedrijf: "eene oude vermaarde pannenbakkerij met oven, hebbende eene verbindingslinie tot in de statie te Schuelen". Dat is hier duidelijk het geval!




Belgische militaire stafkaart 1933

Dit is de stafkaart van 1933. Dertig jaar na de vorige kaart zijn er geen pannenbakkerijen meer in Schulen. Jammer genoeg beschikken we tot nu toe niet over kaarten van de tussenliggende periode. Pannenbakker Jozef Vos stopte met zijn bedrijf rond 1906 en stierf in 1914. Pannenbakker Henri Raymaekers werkt allicht tot in het begin van de jaren 1920. In 1933 zie je alleen nog de ruïne van zijn laatste panoven op de plaats waar die nu nog steeds te vinden is...

Meer info en bronnen:
- Buurtwegenatlas, te raadplegen op de technische dienst van de gemeente of in het archief van de provincie.
  Je kan de buurtwegenatlas on-line bekijken via de website van het provinciebestuur of via Geopunt: Buurtwegenatlas.

- Historische kaarten op Geopunt Vlaanderen,
  hieronder kan je rechtstreeks doorklikken naar de uitsnede voor de Pannestraat en omgeving:
      Ferrariskaart
      Kaart Vandermaelen

- Website Cartesius