Toestand
Gesloopt/verdwenen.
Beschrijving/informatie/geschiedenis
Steenbakkerij Vanhengel werd opgericht in 1901 door drie broers Alexander, Lambert en Andries Vanhengel. Ze startten op een 70 a groot perceel van hun vader Jean Vanhengel langs de Mosselweg (nu Mosselerlaan). Blijkbaar hebben ze samen het beroep geleerd in Duitsland waar ze ergens in de Eifel waren gaan werken op een steenbakkerij.
Jean Vanhengel (1846-1903) was getrouwd met Maria Catharina Bergmans (1855-1909). Ze hadden 11 kinderen. Alexander Vanhengel, werd als tweede kind geboren op 14 februari 1878 te Genk, was gehuwd met Jeanne Peters. Hij overleed op 19 mei 1960 te Genk op 82-jarige leeftijd. Lambertus werd als vierde geboren op 6 mei 1883 en was gehuwd met Catharina Dingens. Hij overleed op 27 september 1952. Andries werd als vijfde kind geboren op 19 juli 1885, was gehuwd met Maria Beerten en overleed op 27 januari 1965.
Tot 1910 gebeurde de afgraving van de 4 meter dikke leemlaag die zich onder 1,5 meter deklaag bevond manueel, evenals de
vorming van de bakstenen. Alleen voor de aandrijving van de mengmolen werd beroep gedaan op paardenkracht.
De gebruikte leem is geologisch gezien afkomstig van een grote leemlaag (lens) tussen het Zutendaalgrind. Het leemsteken gebeurde tijdens de wintermaanden en omdat het drogen van de steen in de overdekte drooghallen alleen kon bij vorstvrij weer, waren de andere activiteiten gebonden aan de periode maart-april tot oktober-november. Het normale droogproces duurde drie weken, het opwarmen, bakken en afkoelen van de oven nam 4 weken in beslag; samen met het in- en uitkruien van de stenen kon in één jaar slechts een beperkt aantal ovens gebakken worden. De ovens waren waarschijnlijk overdekte klampovens. Er werd (allicht tot er Limburgse steenkool beschikbaar was) steenkool gebruikt die werd aangevoerd via het station van Genk.
De jaarlijkse productie bedroeg in 1901 meteen 185000 stenen, 1910 waren het er 527000.
Vanaf 1910 werd de kruiwagen vervangen door een transportband en een smalspoor en dreef een stoommachine een aantal andere machines aan zoals een mengvat, een steenbreker (broyeur) met twee molenstenen en een pers- en vormmachine. Het nodige water werd in een vergaarbak gepompt boven de waterput, die zich in het midden van de groeve bevond, en kon door het natuurlijk verval naar de mengmolen lopen.
Vanaf 1910 werd er ook extra leem ontgonnen op een 2 ha groot stuk gemeentelijke heidegrond op de Bret dat voor de duur van 15 jaar werd gehuurd. Deze leem bevatte meer stenen die in het mengvat met de hand werden uitgeraapt. De kleinere stenen werden fijngemalen in de breker. Dit verklaart de aanwezigheid van stukjes gebroken grind (kwartsiet, zandsteen, silex) in sommige bakstenen van o.a. het Sint-Jan Berchmanscollege.
De kwaliteit van de gebruikte grondstof zou gedurende jaren een probleem zijn bij de productie. De aanwezige stenen zorgden ook voor problemen met de machines en de (gehuurde) stoommachine was blijkbaar niet krachtig genoeg en had regelmatig met technische problemen te kampen. Was het daarom dat eerst Lambert in 1911 en vervolgens in 1912 ook Andries uit het bedrijf stapten? Om in 1916 te kunnen investeren in een nieuwe stoommachine (locomobiel) zoek hij een geldschieter en sluit hij een conctract met Hippoliet Lowis uit Genk waarbij hij een deel van de aandelen afstaat (13/34 aandelen van 1000 frank). Het bedrijf heeft dan een totale waarde van 34000 frank. Uit dit contract blijkt overigens dat het bedrijf ook pannen produceert en over twee pannenovens beschikt!
Van 1923 tot 1925 leverde de brikkenbakkerij Vanhengel zo'n 3 miljoen stenen voor de bouw van het Sint-Jan Berchmanscollege. Dat was die jaren bijna de volledige productie. Hiervoor werd door de heide een (smal)spoor aangelegd waarover een ezeltje de kipwagens, geladen met bakstenen, naar de bouwwerf trok.
Door uitputting van de leemlagen stopte de steenbakkerij in 1925; er werden in totaal ongeveer 25 miljoen stenen gebakken. Alexander Vanhengel zocht tot op het laatste moment oplossingen voor dit probleem. In het voorjaar van 1925 ging hij blijkbaar op zoek naar een machine waarmee hij, naar het voorbeeld van de steenbakkerij van de Koolmijn van Winterslag, leem en mijnsteen kon gebruiken voor het produceren van bakstenen. Een ander idee dat in de praktijk onuitvoerbaar of onrendabel bleek, was het plan om vanuit Wallonië of Zuid-Limburg via het spoor klei aan te voeren naar het station van Genk...
De foto dateert uit 1925 en werd naar verluidt speciaal gemaakt als herinnering bij de sluiting van de fabriek. Blijkbaar werd al gestart met sommige afbraakwerken. Op de foto is de volledige steenbakkerij Vanhengel zichtbaar. Vooraan de leemkuil met waterput, het bovendeel daarvan waarin de voorraad water werd opgeslagen was blijkbaar al verwijderd. Daarachter de droogloodsen, linksachteraan het woonhuis (dat zou blijven bestaan) en rechtsachteraan het ovengebouw. De ongebakken stenen liggen te drogen onder de open droogloodsen of in open lucht, maar afgedekt met 'vlaggen' (een 'vlag' of 'vlaak' was een gevlochten mat uit riet of stro). Vooraan en links zien we ook de sporen van een smalspoor waarop de wagentjes met de klei reden en omhoog getrokken werden met een lier om de klei in een mengvat te storten (in de machinekamer). Daar stond ook de stoommachine, de steenbreker en de kleimolen. Vervolgens ging de klei naar de pers- en vormmachine om tenslotte op maat afgesneden te worden.
Na de sluiting werd de groeve in 1935 omgevormd tot een Mariapark beheerd door de Monfortanen met een Lourdesgrot en een kruisweg (1945). Recent werd de stad Genk eigenaar van het park.
|
Meer foto's
Bronnen
- Geologische fietsroute Hoge Kempen, Daniël Vanuytven - Roland Dreesen, provinciebestuur Limburg, 2014
- Heemkundige Kring Heidebloemke Genk, artikel 'De steenbakkerij Van Hengel', A. Geusens, 1976 (met veel dank voor de ontvangen informatie!)
|
